61 امر به معروف

خداوند در آیه 199 و 200 اعراف (سوره 7) میفرماید: خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِينَ. «عفو و گذشت داشته باش، و امر به نیکی کن، واز افراد جاهل روگردان باش.» وَ إِمَّا يَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ. «و هر وقت شیطان تو را وسوسه کرد به اَلله (خدا) پناه ببر.» لقمان در وصیت (سفارش) خود به پسرش در آیه 17 لقمان (سوره 31) به او میگوید: يا بُنَيَّ أَقِمِ الصَّلاةَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ اصْبِرْ عَلى ما أَصابَكَ. «پسرم، نماز بخوان، و امر بمعروف و نهی از منکر کن، و در مقابل مصیبت‌هائی که بتو وارد میشود صبر داشته باش.» در سوره‌های مکّی (سوره‌های قبل از هجرت پیغمبر ص به مدینه) فقط سه آیه در باره امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد که یکی در باره لقمان و پسرش و یکی سفارش خداوند به پیغمبر ص است. و یکی بیان یکی از صفات پیغمبر ص است که آیه 157 اعراف در باره آن میفرماید: الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّباتِ وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِثَ وَ يَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الْأَغْلالَ الَّتِي كانَتْ عَلَيْهِمْ. «افرادی که از پیغمبر نبی بیسوادی پیروی میکنند که او را در تورات و انجیلی که دارند نوشته می‌یابند که آنها را به معروف امر و از کارهای بد نهی میکند، و خوردنی‌های پاک را برای آنها حلال و خوردنی‌های ناپاک را بر آنها حرام میکند، و تکالیف سخت و قیدهائی که بر آنها بود از عهده آنها بر میدارد.» این صفت پیغمبر ص است، و این افراد متقینی هستند که در آیه قبل از آن در باره آنها صحبت میکند. امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یک وظیفه برای مسلمانان در سوره‌های مدنی واجب شده است. زیرا امر به معروف و نهی از منکر مثل هر امر و نهی دیگری احتیاج به قدرت دارد. چون امر و نهی از فرد قوی و مقتدر به فرد ضعیف می‌شود.

لذا خداوند این وظیفه را برای مسلمانان موقعی تعیین میکند که قدرت آن را دارند و این دستور و تکلیف چند سال پس از هجرت پیغمبر ص به مدینه و تشکیل دولت شهر اسلامی مدینه و قدرت یافتن مسلمانان صادر میشود. قبل از آن وظیفه مسلمانان دعوت مردم به راه خدا و کارهای خیر بود. همانطور که آیه 125 نحل (سوره 16) میفرماید: ادْعُ إِلى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ. «مردم را با حکمت (علم دقیق و همه جانبه) و پند و اندرز نیکو به راه صاحب اختیارت دعوت کن و با بهترین روش با آنها بحث و گفتگو کن.» وقتی مسلمانان به مدینه رفتند و قدرت یافتند و جامعه اسلامی مدینه را بوجود آوردند موظف شدند در پاکسازی آن شرکت کنند و دیگران را به انجام دادن کارهای خوب و خودداری از کارهای بد امر کنند. چون قانون ضمانت اجرا لازم دارد و در جامعه اسلامی همه وظیفه دارند در جلوگیری از آلوده‌سازی اجتماع شرکت کنند. خداوند در آیه 104 آل‌عمران (سوره 3) میفرماید: وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ. «باید از شما امتی باشند که مردم را به کارهای نیک دعوت کنند، و امر به معروف و نهی از منکر نمایند. چنین امتی موفق و رستگارند.»

خداوند در آیه 110 آل‌عمران (سوره 3) میفرماید: كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ. «شما بهترین امتی هستید که بنفع بشریّت بوجود آمده چون امر به معروف و نهی از منکر میکنید و به اَلله (خدا) ایمان دارید.» از نظر خداوند امّتی بهترین امت است که نسبت بکار یکدیگر بی تفاوت نباشند. بلکه یکدیگر را به کارهای نیک تشویق کنند و لطمه‌ای که کارهای بد به اجتماع میزند یادآوری کنند و اگر قدرت داشتند امر به معروف و نهی از منکر کنند. خداوند در آیه 67 توبه (سوره 9) میفرماید: الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمُنْكَرِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَ يَقْبِضُونَ أَيْدِيَهُمْ نَسُوا اللَّهَ فَنَسِيَهُمْ إِنَّ الْمُنافِقِينَ هُمُ الْفاسِقُونَ. «مردان و زنان منافق از یک قماشند. امر به منکر میکنند و از کارهای خوب نهی میکنند. انفاق نمیکنند. خدا را فراموش کرده‌اند در نتیجه خدا هم آنها را فراموش کرده (توجهی به آنان ندارد.) منافقین فاسقند.» منافق کسی است که زبانی ادعای مسلمانی میکند و قلباً به آن ایمان ندارد و دستورهای اسلام را انجام نمیدهد. فاسق کسی است که از اطاعت خداوند خارج شده و بعضی دستورهای اسلام را انجام نمیدهد. اینها در تمام دستجات وجود دارند و اکثر افراد جامعه بشری را میسازند.

خداوند درآیه 71 توبه (سوره 9) میفرماید: الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ يُطِيعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ. «مردان و زنان با ایمان پشتیبان یکدیگرند، امر به معروف و نهی از منکر میکنند و از اَلله و رسولش اطاعت میکنند. اَلله (خدا) به چنین افرادی رحم خواهد کرد. (آنها را مورد رحمت خود قرار میدهد) چون اَلله قدرتمند و حکیم است.» خداوند در باره اهل کتاب در آیه 113 و 114 آل‌عمران میفرماید: لَيْسُوا سَواءً مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ أُمَّةٌ قائِمَةٌ يَتْلُونَ آياتِ اللَّهِ آناءَ اللَّيْلِ وَ هُمْ يَسْجُدُونَ. «اهل کتاب با هم مساوی نیستند، عده‌ای از آنها در دل شب بر میخیزند و آیات خدا (اَلله) را میخوانند و (در مقابل او سر بر خاک می‌نهند) و سجده میکنند.» يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يُسارِعُونَ فِي الْخَيْراتِ وَ أُولئِكَ مِنَ الصَّالِحِينَ. «به اَلله و روز آخرت ایمان دارند. امر به معروف و نهی از منکر میکنند و در انجام دادن کارهای خیر می‌شتابند. آنها افراد صالحی (درستکاری) هستند.» و در آیه بعد آن میفرماید: ما يَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَلَنْ يُكْفَرُوهُ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالْمُتَّقِينَ. «هر کار خیری که بکنند پوشیده وبی پاداش نمی‌ماند.» اَلله افراد متّقی را میشناسد.» خداوند در آیه 111 و 112 توبه (سوره 9) میفرماید: إِنَّ اللَّهَ اشْتَرى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَ يُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ وَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بايَعْتُمْ بِهِ وَ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ. «اَلله از افراد با ایمان جان و مالشان را بقیمت بهشت خریده. در راه خدا (اَلله) (ساختن یک دنیای پاک) میجنگند، میکشند و کشته میشوند، این وعدۀ کاملاً راست است که خداوند بعهده گرفته چه در تورات چه در انجیل چه در قرآن. چه کسی بهتر از اَلله (خدا) به عهد و پیمان خود عمل میکند. بنابراین از خرید و فروشی که کرده‌اید شاد باشید. این موفقیت بزرگی است.» التَّائِبُونَ الْعابِدُونَ الْحامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ الْحافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ. «این افراد با ایمان توبه کننده، عبادت کننده (بندگی کنندۀ خدا) و ستایشگر خدا و روزه گیرنده و رکوع رونده و سجده کننده و امر کننده بکارهای نیک و نهی کننده از کارهای بد و حافظ حدود خدا (اَلله) هستند. به چنین افراد باایمانی مژده بده.» و در آیه 41 حج (سوره 22) میفرماید: الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ. «کسانی که اگر آنها را در زمین بقدرت برسانیم نماز را بپا میدارند و زکات میدهند و امر بمعروف میکنند و نهی از منکر مینمایند. و عاقبت کارها با اَلله (خدا) است.» چون انسان‌ها وقتی بقدرت برسند طغیان میکنند و بدنبال شهوات میروند. چون خداوند در آیه 6 و 7 علق (سوره 96) میفرماید: إِنَّ الْإِنْسانَ لَيَطْغى * أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى. «انسان وقتی خود را بی نیاز ببیند حتماً طغیان میکند.» این خاصیت طبیعی انسان است. چون انسان طبیعتاً میخواهد هر کاری که دلش خواست بکند و هر دستوری که داد دقیقاً مطابق دستورش عمل شود. علی علیه‌السلام در شماره 366 کلمات قصار نهج‌البلاغه میفرماید: مَا أَعْمَالُ الْبِرِّ كُلُّهَا وَ الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ، عِنْدَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ، إِلاَّ كَنَفْثَةٍ فِي بَحْرٍ لُجِّيٍّ. ... أَفْضَلُ مِنْ ذلِكَ كُلِّهِ كَلِمَةُ عَدْلٍ عِنْدَ إِمَامٍ جَائِرٍ. «تمام کارهای نیک به اضافه جهاد در راه اَلله (خدا) پیش امر به معروف و نهی از منکر فقط مثل فوتی است که در دریای عمیق بکنند. (آب دهان در مقابل دریای عمیق) ... بالاتر از همه این‌ها گفتن حق در مقابل پیشوای ستمگر است.» پیغمبر ص در حدیث 18 صفحه 398 جلد 11 وسائل الشیعه میفرماید: لاَ تَزَالُ اُمَّتی بِخَیرٍ ما اَمَروُا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ. «همیشه وضع امت من خوب است تا وقتی که امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند و در کارهای خیر به هم کمک میکنند.»