|
116
فقر |
خداوند در باره زکات در آیه 60 توبه میفرماید: إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساكِينِ وَ الْعامِلِينَ عَلَيْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِي الرِّقابِ وَ الْغارِمِينَ وَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ. «صدقات (زکات) متعلق به فقیران (تنگدستان)، مسکینان (تهیدستان) مأمورین زکات، تألیف قلوب (تبلیغات اسلامی)، آزاد کردن بردگان، بدهکاران، در راه الله (تهیه وسایل لازم برای دفاع از دین و امور عام المنفعه) و در راه ماندگان میباشد.» و در آیه 8 حشر میفرماید: لِلْفُقَراءِ الْمُهاجِرِينَ الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيارِهِمْ وَ أَمْوالِهِمْ يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللَّهِ وَ رِضْواناً وَ يَنْصُرُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ. «فِیء متعلق به مهاجرین فقیری است که از سرزمین و اموالشان رانده شدهاند، دنبال فضل و رضایت الله میگردند. و الله و رسولش را یاری میکنند. چنین افرادی راستگو هستند.» فِیء که در آیه 6 و 7 سوره حشر بصورت اَفاءَ آمده غنائمی بوده که بدون جنگ بدست می‌آمده.
در آیه 273 بقره میفرماید: لِلْفُقَراءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ لا يَسْتَطِيعُونَ ضَرْباً فِي الْأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِياءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِيماهُمْ لا يَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحافاً وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ. «اِنفاق متعلق است به فقیرانی که در راه الله درمانده (محاصره) شدهاند، توانایی مسافرت را هم ندارند. کسی که از وضع آنها اطلاع ندارد به علت آبرو داری آنها خیال میکند که آنها احتیاجی به کمک ندارند و بی نیاز هستند. آنها را از رنگ رخسار و نشانه‌های آنها میشناسی، با اصرار از مردم تقاضای کمک مالی نمی‌کنند. هر چیز خوبی که انفاق کنید، الله از آن اطلاع کامل دارد.» اِنفاق یعنی خرج کردن در راه الله. از آیه 261 بقره تا اینجا خداوند از انفاق صحبت میکند. انفاق و صدقه و حق معلوم و زکات یک چیز است (از دیدگاه‌های مختلف).
آیه 271 بقره میفرماید: إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَ إِنْ تُخْفُوها وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَراءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ يُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئاتِكُمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ. «اگر صدقات (اِنفاق) را آشکارا بدهید خوب است (دیگران هم تشویق میشوند که کمک کنند) و اگر آن را مخفیانه به افراد بدهید برای شما بهتر است، و مقداری از گناهان شما را از بین میبرد. اَلله از کارهائی که میکنید (و از نیّت شما) خبر دارد.» چون آیه 264 بقره در باره کسانی صحبت میکند که مقصودشان از اِنفاق «ریا» است و برای این انفاق میکنند که مردم کار آنها را ببینند و تحسین کنند.
آیه 38 محمّد ص میفرماید: ها أَنْتُمْ هؤُلاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَمِنْكُمْ مَنْ يَبْخَلُ وَ مَنْ يَبْخَلْ فَإِنَّما يَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ وَ اللَّهُ الْغَنِيُّ وَ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا يَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَيْرَكُمْ ثُمَّ لا يَكُونُوا أَمْثالَكُمْ. «بدانید که این شما هستید که دعوت می‌شوید که در راه اَلله اِنفاق (خرج) کنید، و عده‌ای از شما بُخل (خِسَّت، خسیس بودن) نشان می‌دهند. هر کس بُخل بورزد بر ضرر خودش است. چون الله بی نیاز است (احتیاجی ندارد) و شما فقیر (محتاج و نیازمند) هستید اگر از انفاق خودداری کنید، خدا به جای شما افرادی را می‌آورد که مثل شما نخواهند بود.» در راه خدا خرج میکنند و خست بخرج نمی‌دهند.
آیه 181 آل‌عمران میفرماید: لَقَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّذِينَ قالُوا إِنَّ اللَّهَ فَقِيرٌ وَ نَحْنُ أَغْنِياءُ سَنَكْتُبُ ما قالُوا وَ قَتْلَهُمُ الْأَنْبِياءَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَ نَقُولُ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِيقِ. «الله سخن کسانی را که میگفتند الله فقیر است و ما ثروتمند هستیم شنید. حرفی که زدند و همینطور بناحق پیغمبرانشان را کشتند، خواهیم نوشت، و به آنها میگوئیم عذاب آتش جهنم را بچشید.» آیه 15 فاطر میفرماید: يا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ. «ای مردم شما به اَلله احتیاج دارید، در صورتیکه اَلله بی نیاز و ستوده است.» چون خدائی که جهان را با تمام عظمت سر گیجه آور آن خلق کرده و قدرت خلق مثل آنرا هم دارد احتیاجی به افرادی مثل شما ندارد، بلکه این شما هستید که سر تا پا نیاز و احتیاج هستید و اسیر شکم و شهوت و خیالبافی‌های خود هستید. این شما هستید که احتیاج دارید برای ساختن یک دنیای پاک که در آن خیالتان از دست دزدها و گنگ‌ها در امان باشد، به فکر محرومین اجتماع باشید و به آنها کمک کنید تا گرسنه‌ای در اجتماع باقی نماند، تا به علت نیاز دست به دزدی و تجاوز به حقوق شما نزند. این شما هستید که برای رهائی از مخارج هزاران پلیس و مخارج زندان تبهکاران و مراجع دادگستری احتیاج دارید که به فکر آسایش محرومین اجتماع هم باشید. آری اگر کمی فکر کنید متوجه می‌شوید که این شمائید که برای آسایش خود باید به فکر گرسنگان و نیازمندان (افراد محتاج) باشید.
آیه 268 بقره میفرماید: الشَّيْطانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَ يَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِيمٌ. «شیطان شما را از فقر می‌ترساند و به شما دستور میدهد که دنبال شهوت رانی بروید. (شما را به شهوت پرستی وسوسه میکند) در صورتیکه اَلله به شما وعده آمرزش و فضل خودش را میدهد. اَلله وسعت دهنده دانا است.» خداوند برای پاکی اجتماع و ساختن یک دنیای پاک و محکم ساختن بنیان خانواده و از بین بردن زنا و انحرافات جنسی و تجاوزات وحشیانه به ناموس افراد در آیه 32 نور میفرماید: أَنْكِحُوا الْأَيامى مِنْكُمْ وَ الصَّالِحِينَ مِنْ عِبادِكُمْ وَ إِمائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَراءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِيمٌ. «به افراد بدون همسرتان (مجردها) همسر بدهید، همینطور به نوکر و کلفت‌های درستکارتان همسر بدهید. اگر فقیر باشند اَلله از فضل خودش آنها را بی نیاز میکند. اَلله وسعت دهنده دانا است.» همانطور که میدانید در سابق غلام و کنیز وجود داشت و امروزه نوکر و کلفت جای آنها را گرفته‌اند.
در آیه بالا می‌بینیم که خداوند به مجردها (افراد بدون همسر) نمی‌گوید ازدواج کنید، بلکه به پدر و مادرها و جامعه اسلامی دستور میدهد به آنها همسر دهید. چون غریزه جنسی در کلیه موجودات زنده پر سلولی وجود دارد و می‌بینیم افراد مجرد دچار چه انحرافاتی میشوند. انحرافاتی که پس از ازدواج هم دست از سر آنها بر نمی‌دارند. لذا برای ساختن یک دنیای پاک باید سعی کرد به همه افراد مجرد همسر داده شود و فرد بدون همسری در جامعه باقی نماند و از تحریکات جنسی حتی المقدور خودداری شود و می‌بینیم که خداوند میفرماید از فقر آنها نترسید. «اَلله آنها را از فضل (رحمت) خودش بی نیاز میکند.» چون وقتی مسئولیت اداره زندگی خانواده به عهده کسی گذاشته شد، هر طور شده کاری پیدا میکند تا بتواند این مسئولیت را انجام دهد. و وقتی در جامعه افراد به فکر محرومین اجتماع باشند با سرمایه گذاری‌های خود انواع کارها برای افراد بیکار بوجود می‌آید.
خداوند در آیه 28 حج در باره گوشت قربانی میفرماید: كُلُوا مِنْها وَ أَطْعِمُوا الْبائِسَ الْفَقِيرَ. «خودتان از آن بخورید و به بینوایان فقیر هم بدهید که بخورند.» و در آیه 6 نساء میفرماید: وَ ابْتَلُوا الْيَتامى حَتَّى إِذا بَلَغُوا النِّكاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ وَ لا تَأْكُلُوها إِسْرافاً وَ بِداراً أَنْ يَكْبَرُوا وَ مَنْ كانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ وَ مَنْ كانَ فَقِيراً فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ فَإِذا دَفَعْتُمْ إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ فَأَشْهِدُوا عَلَيْهِمْ وَ كَفى بِاللَّهِ حَسِيباً. «وقتی یتیمان به سن ازدواج رسیدند پس از آزمون آنها اگر در آنها رشد لازم را دیدید مالشان را به آنها برگردانید، و از ترس اینکه به مرحله رشد برسند مال آنها را با اسراف و عجله نخورید. کسی که توانگر است از مال یتیم چیزی نخورد و فقیر باید بطور متعارف بخورد. وقتی مال آنها را به آنها بر می‌گردانید شاهدهائی هم برای نظارت و شهادت بگیرید. و خداوند از لحاظ حسابرسی کافی است.»
علی ع در سخن کوتاه 311 یا 319 نهج‌البلاغه به فرزندش محمد ابن حنیفه میفرماید: يَا بُنَيَّ، إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكَ الْفَقْرَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنْهُ، فَإِنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَةٌ لِلدِّينِ! مَدْهَشَةٌ لِلْعَقْلِ، دَاعِيَةٌ لِلْمَقْتِ. «پسرم بر تو از فقر می‌ترسم. از فقر به اَلله پناه ببر، چون فقر باعث نقصان (کمی) دین، و سرگردانی فکر و عقل، و باعث دشمنی است.»