|
105
امتحان |
می‌بینیم صحبت از یک امتحان بزرگ در کار است تا معلوم شود چه کسانی لایق رفتن به بهشت هستند و چه کسانی اهل جهنم خواهند بود. آیه 155 تا 157 بقره میفرماید: خداوند میفرماید: لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ. «شما را با وسیله‌ای از قبیل ترس (ناامنی) و گرسنگی (قحطی و کمبود خوراکی‌ها) و کم کردن از مال و جان (مردن عزیزان) و محصول کارتان امتحان میکنیم. در این امتحان به افراد با صبر و تحمل مژده بده. الَّذِينَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ؛ افراد با صبر و تحملی که وقتی مصیبتی به آنها رسید میگویند ما، مال خدا (اَلله) هستیم و پیش او بر میگردیم. (تا پاداش و جزای کارهایمان را ببینیم.) أُولئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ. چنین افرادی کسانی هستند که درود و رحمت صاحب اختیارشان شامل حال آنها است، و چنین افرادی هدایت شده‌اند.» یعنی راه صحیح را شناخته‌‌اند. چون متوجه شده‌اند که با گریه و زاری و بی تابی (بیتابی) آنچه از دست رفته بر نمی‌گردد. آیه 7 کهف سوره 18 میفرماید: إِنَّا جَعَلْنا ما عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَها لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً. «ما هر چه روی زمین است زینت زمین ساخته‌ایم، تا انسان‌ها را امتحان کنیم تا ببینیم عمل کدامشان بهتر است.» آیه 186 آل‌عمران سوره 3 میفرماید: لَتُبْلَوُنَّ فِي أَمْوالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ وَ لَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَ مِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا أَذىً كَثِيراً وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ. «بدون تردید در مال و جانتان مورد آزمایش قرار میگیرید، و از اهل کتاب (کسانی که قبلاً به آنها کتاب داده شده. از یهود و نصاری) و از مشرکین اذیت زیادی (بدگوئی‌های زیادی) خواهید شنید. اگر صبر و تحمل و تسلط بر نفس داشته باشید، از کارهائی کرده‌اید که ارادۀ قوی لازم دارد.» خداوند درآیه 48 مائده میفرماید: لِكُلٍّ جَعَلْنا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَ مِنْهاجاً وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ لكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فِي ما آتاكُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْراتِ. «برای هر یک از شما راه و رسمی (آداب و تشریفات) قرار دادیم، اگر اَلله (خداوند) میخواست شما را امت واحدی می‌ساخت، (مثل انواع جانداران که افراد هر نوع آنها مثل هم عمل میکنند) ولی این آداب و تشریفات برای این است که شما را در آنچه به شما داده (یهودیان را با تورات، مسیحیان را با انجیل و مسلمانان را با قرآن) امتحان کند. بنابراین در کارهای خیر با هم مسابقه بدهید و از هم جلو بزنید.» آیه 35 انبیاء سوره 21 میفرماید: كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ وَ نَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَيْرِ فِتْنَةً وَ إِلَيْنا تُرْجَعُونَ. «هر کسی مزه مرگ را می‌چشد. ما شما را با مصیبت و رفاه (بدی و خوبی) کاملاً امتحان میکنیم. و پیش ما بر میگردید.» تا پاداش و جزای کارهایتان را ببینید. آیه 2 سوره مُلک سوره 67 میفرماید: خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَياةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً. «خداوند مرگ و زندگی را بوجود آورد که شما را امتحان کند تا بداند کدام یک از شما کارش بهتر است.» آیه 7 هود سوره 11 را هم ببینید. آیه 31 محمد سوره 47 میفرماید: لَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجاهِدِينَ مِنْكُمْ وَ الصَّابِرِينَ وَ نَبْلُوَا أَخْبارَكُمْ. «شما را امتحان میکنیم تا افراد مجاهد و با استقامت شما را بشناسیم و خبر کارهایتان را امتحان میکنیم.» و آخر آیه 154 آل‌عمران سوره 3 میفرماید: لِيَبْتَلِيَ اللَّهُ ما فِي صُدُورِكُمْ وَ لِيُمَحِّصَ ما فِي قُلُوبِكُمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ. «برای اینکه اَلله (خداوند) آنچه در مغز (سینه) شما است امتحان کند و آنچه در دل شما است پاک کند. اَلله از آنچه در مغزها میگذرد اطلاع کامل دارد.»
آیه 165 انعام سوره 6 میفرماید: هُوَ الَّذِي جَعَلَكُمْ خَلائِفَ الْأَرْضِ وَ رَفَعَ بَعْضَكُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِيَبْلُوَكُمْ فِي ما آتاكُمْ. «خداوند وجودی است که شما را در زمین جانشین کرد و بعضی از شما را به درجات بالاتر از بعضی ساخت تا شما را در آنچه به شما داده امتحان کند.» میدانیم که هوش و قدرت عضلانی و فعالیت و دانش و کاردانی و ثروت و وضع اجتماعی افراد بشر با هم مساوی نیست. حتی دو نفر هم از کلیه لحاظ با هم مساوی نیستند. می‌بینیم که در طبیعت تساوی وجود ندارد. نه تنها چنار با شمشاد و جعفری و خزه فرق دارد حتی دو چنار مساوی که از ریشه تا آخرین برگ مساوی باشند وجود ندارد. انسان‌ها هم از لحاظ دانش و کاردانی و فعالیت با هم مساوی نیستند لذا موقعیت آنها هم با هم فرق دارد.
خداوند در این آیه به این مطلب اشاره میکند و میفرماید خداوند «میخواهد شما را در آنچه به شما داده» امتحان کند که آیا به دیگران هم در این باره کمک میکنید و شکر نعمت بجا می‌آورید یا نه. چون «شکرانه بازوی توانا بگرفتن دست ناتوان است.» «چو اِستاده‌ای دست افتاده گیر.» اِستاده یعنی ایستاده. آیه 168 اعراف سوره 7 در باره یهودیان میفرماید: قَطَّعْناهُمْ فِي الْأَرْضِ أُمَماً مِنْهُمُ الصَّالِحُونَ وَ مِنْهُمْ دُونَ ذلِكَ وَ بَلَوْناهُمْ بِالْحَسَناتِ وَ السَّيِّئاتِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ. «آنها را به صورت گروه‌های جدا از هم ساختیم. عده‌ای از آنها آدم‌های درستکار (صالح) هستند و عده‌ای از آنها ناصالح هستند (مثل بقیه ملت‌ها) و آنها را با وضع خوب و بد امتحان کردیم شاید از راه و کار غلط خود برگردند.» آیه 2 دهر (انسان) سوره 76 میفرماید: إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشاجٍ نَبْتَلِيهِ فَجَعَلْناهُ سَمِيعاً بَصِيراً. «انسان را از نطفه مخلوطی آفریدیم، او را امتحان میکنیم، بنابراین او را شنوا و بینا ساختیم.» آیه 95 مائده سوره 5 میفرماید: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَقْتُلُوا الصَّيْدَ وَ أَنْتُمْ حُرُمٌ. «ای افراد با ایمان (ای مسلمانان) وقتی در حال احرام هستید صید را نکشید.» و در آیه قبل آن یعنی آیه 94 مائده میفرماید: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَيَبْلُوَنَّكُمُ اللَّهُ بِشَيْءٍ مِنَ الصَّيْدِ تَنالُهُ أَيْدِيكُمْ وَ رِماحُكُمْ لِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَخافُهُ بِالْغَيْبِ فَمَنِ اعْتَدى بَعْدَ ذلِكَ فَلَهُ عَذابٌ أَلِيمٌ. «ای افراد با ایمان (ای مسلمانان) اَلله (خداوند) شما را با تعدادی از شکار که دست و نیزه شما به آن میرسد امتحان میکند تا کسی راکه در نهان (از صمیم قلب) از او میترسد بشناسد. کسی که بعد از این تجاوز کند عذاب دردناکی دارد.» آیه 11 احزاب پس از اینکه از حمله همه جانبه مخالفان به مدینه صحبت میکند میفرماید: هُنالِكَ ابْتُلِيَ الْمُؤْمِنُونَ وَ زُلْزِلُوا زِلْزالاً شَدِيداً. «آنجا بود که افراد با ایمان مورد امتحان قرار گرفتند و بشدت بخود لرزیدند.»
آیه 15 و 16 فجر سوره 89 میفرماید: فَأَمَّا الْإِنْسانُ إِذا مَا ابْتَلاهُ رَبُّهُ فَأَكْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَكْرَمَنِ. «وقتی صاحب اختیار انسان او را امتحان کند و اکرام نماید (بزرگ بدارد) و به او نعمت بدهد میگوید صاحب اختیارم مرا گرامی داشت.» چون سزاوار آن بودم. وَ أَمَّا إِذا مَا ابْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَهانَنِ. «و وقتی صاحب اختیارش او را امتحان کند و روزی او را تنگ سازد میگوید صاحب اختیارم مرا خوار کرده.» در صورتی که هر دو تای اینها نتیجه اعمال خود شخص است ولی چون قانون آن را خداوند گذاشته به خدا نسبت داده میشود. چون خداوند جهان را با قوانینی که در آن است و می‌خواسته این قوانین بر جهان حکومت کنند آفریده. آیه 124 بقره سوره 2 میفرماید: إِذِ ابْتَلى إِبْراهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِي قالَ لا يَنالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ. «وقتی صاحب اختیار ابراهیم او را با سخنانی امتحان کرد و ابراهیم آنها را انجام داد؛ خداوند گفت من تو را امام (رهبر و پیشوای) مردم می‌سازم. ابراهیم گفت از فرزندان منهم (کسی به این مقام میرسد)؟ خداوند گفت عهد من شامل افراد ستمگر نمیشود.» آیه 17 قلم سوره 68 میفرماید: إِنَّا بَلَوْناهُمْ كَما بَلَوْنا أَصْحابَ الْجَنَّةِ إِذْ أَقْسَمُوا لَيَصْرِمُنَّها مُصْبِحِينَ. «ما آنها (اهالی مکه) را امتحان کردیم، همانطور که باغداران (باغ داران) را امتحان کردیم، وقتی که قسم خوردند که صبح زود میوه‌های باغ را خواهیم چید.» ولی همان شب باغ دچار آسیب شد و در هم کوبیده شد. صبح که برای چیدن میوه می‌رفتند یواشکی (آهسته) بهم میگفتند: أَنْ لا يَدْخُلَنَّهَا الْيَوْمَ عَلَيْكُمْ مِسْكِينٌ. «که امروز مسکینی (بی نوای تهی‌دستی) وارد باغ نشود.» همانطور که در این آیات دیدیم خداوند میخواهد انسان‌ها را امتحان کند تا بداند کدامیک از آنها لایق بهشت هستند و کدامیک باید به جهنم بروند.