103 شفاعت

در بررسی امر و زمان در باره کلمه شفاعت در قرآن بررسی میکنیم. شفاعت به معنی واسطه شدن برای کسی در مقابل کسی است. شَفع بمعنی زوج است. کلمه شفاعه بصورت‌های مختلف 30 بار در قرآن آمده است. کلمه شفیع 5 بار در قرآن آمده است. آیه 51 انعام میفرماید: أَنْذِرْ بِهِ الَّذِينَ يَخافُونَ أَنْ يُحْشَرُوا إِلى رَبِّهِمْ لَيْسَ لَهُمْ مِنْ دُونِهِ وَلِيٌّ وَ لا شَفِيعٌ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ. «بوسیله قرآن افراد (با ایمانی) را که از اینکه پیش صاحب اختیارشان (برای رسیدگی به حسابشان) جمع شوند میترسند هشدار بده که مددکار و شفیعی غیر از خداوند ندارند، شاید هوی و هوس‌های خود را مهار کنند.» آیه 70 انعام سوره 6 میفرماید: ذَرِ الَّذِينَ اتَّخَذُوا دِينَهُمْ لَعِباً وَ لَهْواً وَ غَرَّتْهُمُ الْحَياةُ الدُّنْيا وَ ذَكِّرْ بِهِ أَنْ تُبْسَلَ نَفْسٌ بِما كَسَبَتْ لَيْسَ لَها مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِيٌّ وَ لا شَفِيعٌ. «کسانی را که دینشان را بازی و سرگمی گرفتند و زندگی دنیا آنها را فریب داد بحال خود بگذار، فقط بوسیله قرآن به آنها یادآوری کن تا کسی گرفتار کارهائی که کرده نشود. چون کسی غیر از اَلله (خداوند) مددکار و شفیعی ندارد.» متأسفانه می‌بینیم که اکثر قریب به اتفاق دینداران دینشان را یک بازی و سرگرمی گرفته‌‌اند و به کلیسا و مسجد و جلسات دینی رفتن آنها یک عادت و یک دیدار دوستانه و احوال پرسی با دوستانشان شده و بیشتر آنها را زندگی دنیا و کسب درآمد برای تفریحات و دید و بازدیدها از حقیقت دین که ساختن یک دنیای پاک است باز داشته است. آیه 17 و 18 غافر (مؤمن) سوره 40 میفرماید: الْيَوْمَ تُجْزى كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ لا ظُلْمَ الْيَوْمَ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسابِ. «امروز هر کسی مطابق کارهائی که کرده جزا (پاداش) میگیرد، درامروز (روز قیامت) ظلمی وجود ندارد. اَلله به حساب‌ها به سرعت رسیدگی میکند.» وَ أَنْذِرْهُمْ يَوْمَ الْآزِفَةِ إِذِ الْقُلُوبُ لَدَى الْحَناجِرِ كاظِمِينَ ما لِلظَّالِمِينَ مِنْ حَمِيمٍ وَ لا شَفِيعٍ يُطاعُ. «ایشان را از روزی که نزدیک میشود (روز قیامت) بر حذر دار، روزی که انسان‌ها در حالی که جلوی ناراحتی خود را میگیرند قلبها به گلوگاه میرسد. ستمکاران دوست صمیمی و شفیعی که شفاعت او پذیرفته شود ندارند.» دیدیم که آیه 51 انعام در باره افراد با ایمان و این آیه در باره ظالمین میفرماید شفیعی ندارند.

آیه 4 سجده سوره 32 میفرماید: ما لَكُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَلِيٍّ وَ لا شَفِيعٍ أَ فَلا تَتَذَكَّرُونَ؟ «برای شما غیر از خداوند مددکار و شفیعی وجود ندارد آیا متوجه نمی‌شوید؟»

آیه 3 یونس سوره 10 میفرماید: إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ ما مِنْ شَفِيعٍ إِلاَّ مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ أَ فَلا تَذَكَّرُونَ؟ «صاحب اختیار شما اَلله است که آسمان‌ها و زمین را در 6 روز (6 مرحله) آفرید، بعد بر عرش قرار گرفت. امور جهان را تدبیر میکند. این، اَلله صاحب اختیار شما است. بنابراین بندگی او را بکنید (نه کس دیگری را) آیا متوجه نمی‌شوید؟» با توجه به آیه 47 حج سوره 22 و آیه 5 سجده سوره 32 و آیه 4 معارج سوره 70 و روزهای هزار ساله و 50 هزار ساله متوجه میشویم که روز به معنی مرحله و دوره هم میباشد. آیه 53 اعراف سوره 7 میفرماید: «کسانی که قبلاً آن را (روز قیامت را) فراموش کرده بودند میگویند: هَلْ لَنا مِنْ شُفَعاءَ فَيَشْفَعُوا لَنا أَوْ نُرَدُّ فَنَعْمَلَ غَيْرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ. «آیا شفیعانی برای ما وجود دارند که از ما شفاعت بکنند؟ یا ما را به دنیا برگردانند و کارهائی غیر از آنچه میکردیم بکنیم؟» آیه 12 و 13 روم سوره 30 میفرماید: يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يُبْلِسُ الْمُجْرِمُونَ * وَ لَمْ يَكُنْ لَهُمْ مِنْ شُرَكائِهِمْ شُفَعاءُ وَ كانُوا بِشُرَكائِهِمْ كافِرِينَ. «روزی که قیامت برپا شود افراد گناهکار ناامید میشوند و شفیعی از شریکانشان (که برای خدا تصور میکردند) برای آنها وجود ندارد و منکر شریکانشان میشوند.»

آیه 94 انعام سوره 6 میفرماید: خداوند به آنها میفرماید: ما نَرى مَعَكُمْ شُفَعاءَكُمُ الَّذِينَ زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ فِيكُمْ شُرَكاءُ. «شفیعانی که تصور میکردید در بین شما شریک ما هستند با شما نمی‌بینم». لَقَدْ تَقَطَّعَ بَيْنَكُمْ وَ ضَلَّ عَنْكُمْ ما كُنْتُمْ تَزْعُمُونَ. «بین شما قطع شد و شریکانی که تصور میکردید، گم شدند.» آیه 43 زمر سوره 39 میفرماید: أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ شُفَعاءَ قُلْ أَ وَ لَوْ كانُوا لا يَمْلِكُونَ شَيْئاً وَ لا يَعْقِلُونَ. «یا غیر از اَلله (خداوند) شفیعانی برای خود گرفتند. بگو اگرچه این شریکان خیالی صاحب هیچ چیز نباشند و عقل هم نداشته باشند و تمیز و تشخیص ندهند؟» بحث شفاعت برای این اینقدر در قرآن مورد بحث قرار گرفته که مردم معتقد به شفیعانی برای خود بودند. همانطور که آیه 18 یونس سوره 10 میفرماید: يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا يَضُرُّهُمْ وَ لا يَنْفَعُهُمْ وَ يَقُولُونَ هؤُلاءِ شُفَعاؤُنا عِنْدَ اللَّهِ. «غیر از اَلله (خدا) چیزی را عبادت می‌کنند که ضرری به آنها نمی‌زند و نفعی به آنها نمی‌رساند، ولی می‌گویند: اینها شفیع‌های ما پیش اَلله (خداوند) هستند.» بت پرستان خدا را قبول داشتند فقط بت‌های خود را شفیع خود پیش خدا تصور می‌کردند. در آیه 23 یس سوره 36 مردی که از پیغمبران دفاع می‌کرد به مردم می‌گوید: أَ أَتَّخِذُ مِنْ دُونِهِ آلِهَةً إِنْ يُرِدْنِ الرَّحْمنُ بِضُرٍّ لا تُغْنِ عَنِّي شَفاعَتُهُمْ شَيْئاً وَ لا يُنْقِذُونِ. «آیا غیر از خداوند معبودهائی برای خود بگیرم که اگر خداوند رحمان بخواهد ضرر بمن بزند شفاعت آنها ذرّه‌ای برای من فائده ندارد و مرا از آن نجات نمیدهند؟!» آیه 26 نجم سوره 53 میفرماید: كَمْ مِنْ مَلَكٍ فِي السَّماواتِ لا تُغْنِي شَفاعَتُهُمْ شَيْئاً إِلاَّ مِنْ بَعْدِ أَنْ يَأْذَنَ اللَّهُ لِمَنْ يَشاءُ وَ يَرْضى. «چه بسیار فرشتگانی که در آسمان هستند شفاعتشان ذره ای فایده ندارد مگر بعد از اینکه اَلله (خدا) برای کسی که بخواهد و راضی باشد اجازه بدهد.» آیه 48 مدثّر سوره 74 در باره گناهکاران میفرماید: فَما تَنْفَعُهُمْ شَفاعَةُ الشَّافِعِينَ. «شفاعت، شفاعت کنندگان فایده‌ای برای آنها ندارد.»

آیه 86 زخرف سوره 43 میفرماید: لا يَمْلِكُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفاعَةَ إِلاَّ مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ وَ هُمْ يَعْلَمُونَ. «افرادی که اینها غیر از خداوند به کمک میخوانند مالک شفاعتی نیستند مگر کسانی که به حق (درست) شهادت بدهند و حقیقت را بدانند.» آیه 81 زخرف در باره کسی صحبت میکند که مردم او را فرزند خدا میدانستند. آیه 39 زخرف را هم ببینید. آیه 22 و 23 سبا سوره 34 میفرماید: قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ لا يَمْلِكُونَ مِثْقالَ ذَرَّةٍ فِي السَّماواتِ وَ لا فِي الْأَرْضِ وَ ما لَهُمْ فِيهِما مِنْ شِرْكٍ وَ ما لَهُ مِنْهُمْ مِنْ ظَهِيرٍ. «بگو کسانی را که غیر از خدا (اَلله) تصور میکنید به کمک بخوانید. آنها اختیار ذره ای را در آسمانها و زمین ندارند. و شرکتی هم با خدا در آنها ندارند. و هیچکدام آنها مددکار خداوند نیست.» وَ لا تَنْفَعُ الشَّفاعَةُ عِنْدَهُ إِلاَّ لِمَنْ أَذِنَ لَهُ. «و شفاعت پیش خداوند فائده‌ای ندارد مگر برای کسی که خداوند برای او اجازه بدهد.» آیه 42 آن را هم ببینید. آیه 87 مریم سوره 19 میفرماید: لا يَمْلِكُونَ الشَّفاعَةَ إِلاَّ مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْداً. «مالک شفاعت نیستند (اختیار ندارند که شفاعت کنند) مگر کسی که از خداوند بخشنده پیمانی گرفته باشد.» قرآن چنین کسی را نشان نمیدهد. دیدیم که در باره شفاعت فرشتگان هم شرط اجازه خداوند وجود دارد. آیه 93 و 95 مریم را هم ببینید.

آیه 109 و 110 طه سوره 20 در باره قیامت میفرماید: يَوْمَئِذٍ لا تَنْفَعُ الشَّفاعَةُ إِلاَّ مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ وَ رَضِيَ لَهُ قَوْلاً. «در روز قیامت شفاعت فایده‌ای ندارد مگر کسی که خداوند رحمان به او اجازه بدهد و راضی باشد که او حرف بزند.» يَعْلَمُ ما بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا يُحِيطُونَ بِهِ عِلْماً. «خداوند آنچه جلوی آنها و آنچه پشت سر آنها است میداند در صورتی که آنها به آن احاطه علمی ندارند.» آن را نمیدانند. چون انسان از آنچه پشت سرش اتفاق بیفتد خبری ندارد و دید او محدود است و تا آنجائی است که مانعی جلوی او وجود نداشته باشد. آیه 26 تا 28 انبیاء سوره 21 میفرماید: قالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمنُ وَلَداً سُبْحانَهُ بَلْ عِبادٌ مُكْرَمُونَ. «گفتند خداوند رحمان فرزندی گرفته. خدا منزّه از اینکار است. اینطور نیست. بلکه آنها بندگان محترم خداوند هستند.» لا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ. «در سخن گفتن بر خدا پیشی نمیگیرند. و مطابق دستور او کار میکنند.» يَعْلَمُ ما بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا يَشْفَعُونَ إِلاَّ لِمَنِ ارْتَضى وَ هُمْ مِنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ. «خداوند آنچه جلوی آنها وآنچه پشت سر آنها است میداند. و آنها از کسی جز کسی که خداوند راضی باشد شفاعت نمی‌کنند. و آنها از ترس خداوند هراسانند.» منظور از آنها فرشتگانی هستند که مردم فکر می‌کردند دختر خداوند هستند. آیه 255 بقره سوره 2 میفرماید: «اَلله معبودی (کسی که انسان در مقابل او احساس و ابراز کوچکی کند و از دستورش بدون چون و چرا اطاعت کند.) غیر از او وجود ندارد که زنده و پاینده است. نه چرت میزند و نه می‌خوابد، آنچه در آسمانها و زمین است مال او است. چه کسی بدون اجازه او پیش او شفاعت می‌کند؟! خداوند هر چه جلوی آنها است آنچه پشت سر آنها است میداند (در صورتی که آنها نمی‌دانند و چرت و خواب هم دارند.) و به ذره‌ای از علم خدا احاطه ندارند مگر تا جائی که خود خداوند خواسته.» تا حد درک حواس پنجگانه آنها. آیه 254 و 48 و 123 بقره را هم ببینید که میفرمایند شفاعتی وجود ندارد.

علی علیه‌السلام در آخر خطبه 195 یا 186 نهج‌البلاغه در باره روز قیامت میفرماید: فَلا شَفِيعٌ يَشْفَعُ. «در آن شفیعی که شفاعت کند وجود ندارد.»